یک تدریس موفق چگونه انجام می شود؟قسمت۴

یک تدریس موفق چگونه انجام می شود؟قسمت چهارم

فصل سوم : روش ها و فنون تدریس

در این فصل، به معرفی انواع روش ها و فنونی که در امر تدریس به کار می روند، می پردازیم. آشنایی با روش ها و فنون تدریس و بکارگیری آنها، موجب می شود که هدف های تعلیم و تربیت، با سهولت بیشتر و در مدت زمان کوتاه تر تحقق یابند. روش های تدریس به دو دسته کلی تقسیم می شوند، روش هایی که در گذشته های بسیار دور به کار می رفته اند، (روش های تاریخی) وروش هایی که متکی بر یافته های روانشناسی و علوم تربیتی جدید می باشند.(روش های نوین)

۱) روش های تاریخی

در این بخش قصد داریم، روش های تاریخی که بیشتر در ایران شهرت دارند را بیان کنیم؛ البته این روش ها، تقریباً به طور کامل طرد شده است؛ لکن برای اطلاع از وضعیت تدریس، در زمان های دور و مقایسه آنها با روش های تدریس کنونی، بد نیست که از آنها اطلاعاتی در اختیار داشته باشیم.

۱.۱) روش سقراطی

در این روش معلم صحبت نمی کند؛ بلکه او سوال می کند، و شاگردان سخن می گویند؛ امّا سؤال ها به گونه ای تنظیم و مطرح می شوند، که شاگرد را از جهل خویش نسبت به موضوع آگاه می گرداند و اندیشه او را برای دستیابی به حقیقت راهنمایی می بخشد. تحلیل گران، روش سقراطی را تا حدودی به روش های روانکاوی عصر حاضر، تشبیه کرده اند.

۲.۱) نظام مکتبی در ایران

خصوصیات مکتبی ایران را اینگونه می توان معرفی کرد : آزادی سنی، آزادی در زمان شروع تحصیل، آزادی مدت تحصیل، نداشتن برنامه ریزی ثابت، اختیار دستیاری برای معلم از میان خود شاگردان که آن را خلیفه یاد می کردند و انتخاب درس بر دو پایه مذهب و فرهنگ.

تمامی مواردی که ذکر شد، در نظام مکتبی ایران به چشم می خورده است؛ حال بعضی از این موارد خوب و بجا و بعضی موارد هم برای این روش تدریس، ضعف به شمار می رفته اند.

۲) روش های نوین

در این بخش قصد داریم، روش هایی که دراغلب مدارس، کم و بیش در حال استفاده است را بیان کنیم؛ البته مخفی نماند که ممکن است برخی از این روش ها، مانند روش سخنرانی، سابقه تاریخی داشته باشند؛ امّا از آنجایی که هنوز در اغلب نظام های آموزشی، مورد استفاده قرار می گیرند و با روش های کاملاً جدید، در هم آمیخته شده اند، جزء روش های نوین به حساب آمده اند.روش های نوین، خود به دو دسته تقسیم می شوند :روش های تدریس سنتی و متداول، و روش های جدید تدریس.

۱.۲) روش های تدریس سنتی و متداول

روش های تدریس سنتی، غالباً در چهار چوب الگوی پیش سازماندهنده می گنجد. لازم به ذکر است، سنتی بودن روش هایی که خواهیم گفت، هیچ گونه ضعفی درمقابل روش های جدید تدریس ندارد؛ به عبارت دیگر، زمان یگانه معیار انتخاب یا طرد یک روش نیست، هر روش در یک موقعیت خاص و با محتوا و شاگردانی خاص، ممکن است کارایی خاصی داشته باشد.

۱.۱.۲) روش حفظ وتکرار

این روش، یکی از قدیمی ترین روش ها است. این روش تدریس عبارت است از: ارائه مفاهیم به صورت شفاهی یا کتبی از طرف معلم و تکرار و حفظ کردن و پس دادن آن توسط شاگردان.

اغلب، پاداش و تنبیه از عوامل ایجاد انگیزه در این روش است؛ به ویژه ترس از امتحان از وسایل مهم تحریک، برای یادگیری شاگردان به حساب می آید.در این روش، انضباط بسیار سخت و آمرانه است؛ اغلب معلمان تازه کار، از این روش استفاده می کنند؛ چون نیازی به تجربه و امکانات ندارد.

از محدودیت های این روش، می توان به عدم همکاری مابین معلم و شاگردان، متفکر وتحلیگر بار نیامدن شاگردان و به کار نگرفتن استعداد و علاقه شاگردان اشاره کرد؛ وازمحاسن آن می توان به این موارد اشاره کرد:

مناسب بودن این روش، برای به خاطر سپردن اصول و قواعد و مفید بودن برای حفظ و نگهداری از معتقدات و فرهنگ یک ملت.

۲.۱.۲) روش سخنرانی

در روش سخنرانی، معلم کم و بیش و بدون وقفه در کلاس صحبت می کند، شاگردان به سخنان معلم گوش می دهند، یادداشت برمی دارند، سپس درباره سخنان معلم می اندیشند؛ ولی با او گفتگو نمی کنند؛ در نهایت امر، ممکن است بین معلم و شاگردان چند سوال و جواب رد و بدل شود؛ اما این سؤال ها و پاسخ ها، برای روشن شدن منظور است و جنبه بحث و تبادل نظر ندارد.

مراحل اجرایی این روش عبارتند از:آمادگی برای سخنرانی، مقدمه، ارائه محتوا و جمعبندی و نتیجه گیری. در هر یک از این مراحل، باید نکاتی را مد نظر داشت؛ مثلاً در مرحله آمادگی، سخنران باید از نظر تجهیزات و از لحاظ علمی و عاطفی کاملاً آماده باشد.درمقدمه سخنرانی، ایجاد رابطه بین معلم و شاگرد، جلب توجه شاگردان، ایجاد انگیزش و استفاده از پیش سازماندهنده، بسیار مهم است؛ زیرا زمینه لازم را برای شنیدن محتوای سخنرانی فراهم می کند. در مرحله ارائه متن و محتوای سخنرانی، معلم باید به جامع بودن محتوا، همبستگی تسلسلی مطالب، ایجاد رابطه بین هدف،‌محتوا و جلب توجه مستمر شاگردان، در طول سخنرانی با بکارگیری محرک های مختلف، توجه داشته باشد.در جمع بندی سخنرانی هم باید معلم، حتی الامکان سعی کند از وجود شاگردان استفاده کند.

۳.۱.۲) روش بحث گروهی

بحث گروهی، گفتگویی است سنجیده و منظم پیرامون موضوعی که مورد علاقه مشترک افراد شرکت کننده می باشد.تعداد افرادی که در بحث شرکت می کنند، معمولاً بین ۶تا۲۰ نفر می توانند باشند. قاعدتاً بحث گروهی را یک نفر به عنوان رهبر گروه اداره می کند؛ البته در صورت بالا بودن جمعیت کلاس، باید آنها را به گروه های کوچکتر تقسیم نمود یا از روش های دیگر استفاده کرد.

در این روش، معمولاً معلم موضوع یا مسأله خاصی را مطرح می کند و شاگردان درباره آن به مطالعه، اندیشه، بحث و اظهار نظر می پردازند و نتیجه گیری می کنند.بحث گروهی، روشی است که به افراد فرصت می دهد تا نظرات، عقائد و تجربیات خود را با دیگران در میان بگذارند.در این روش، علاوه بر کسب اطلاعات علمی، تفکر شاگرد پرورش می یابد و همچنین قدرت بیان، استدلال، تحلیل و تصمیم گیری آن تقویت می شود؛ لکن چنانچه بحث گروهی به درستی انجام نشود، وقت گروه به صحبت های بی نتیجه صرف می شود.

۲.۲) روش های جدید تدریس

با توجه به ساختار ویژه مدارس، مقررات حاکم بر مسائل آموزشی، کمبود معلمان صلاحیتدار، عدم امکانات وبودجه کافی و محدودیت زمان به کارگیری روش هایی که خواهیم گفت و اینکه احتیاج به یک دگرگونی در مسائل آموزشی نیاز است و به خاطر اینکه عملاً، انجام چنین روش هایی تقریباً در مراکز آموزشی امکان پذیر نمی باشد، به اختصار از این روش ها سخن می گوییم:

۱.۲.۲) آموزش انفرادی

این روش الزاماً به معنای آموزش یک شاگرد توسط یک معلم نیست؛ بلکه به معنای آموزش، بر اساس توانایی های شاگرد است. از مهمترین روش های انفرادی، به این موارد می توان اشاره کرد:

الف) یادگیری تا حد تسلط: در این روش، شاگرد قبل از اینکه به پیشرفت خود ادامه دهد، باید محتوای آموزشی را تا حد تسلط یاد گرفته باشد.

ب) تدریس خصوصی: در این روش، محیط یادگیری گرم و صمیمی است و معلم هیچگاه شاگردان را بایکدیگر مقایسه نمی کند؛ اساس کار در این روش، توجه به زمینه ها، علایق و توانایی های شخصی شاگردان است.

ج) آموزش برنامه ای:دراین روش، با توجه به نیازهای شاگردان، مواد آموزشی به واحدهایی کوچک تقسیم می شود؛ در هر گام تکلیفی مشخص شده است که باید از طریق انجام دادن آن به هدف مورد نظر دست یافت.و باید با برنامه ریزی، شاگرد را به هدف نهایی نزدیک کرد.

د) آموزش به وسیله رایانه: در این روش، آموزش تحت کنترل ماشین می باشد؛ به این صورت که تا وقتی شاگرد مسأله طرح شده توسط رایانه را حل نکند، مسأله جدید مطرح نخواهد شد.

ه) آموزش انفرادی تجویز شده: در این روش، موضوع درس به واحدهای مختلف تقسیم و هر واحد برای یک جلسه در نظر گرفته می شود؛ در این روش، شاگرد با توان خود حرکت می کند و در صورت موفقیت در یک واحد، معلم واحد بعدی را برای او معرفی می کند.

۲.۲.۲) روش واحدها

نتیجه ای که از توجه و تمرکز و فعالیت، در زمینه یک سلسله مسائل پیوسته و استفاده از ارتباط آنها با مسائل دیگر به وجود می آید را، روش واحدها می نامند؛ این توجه، گاهی به موضوع مورد مطالعه است که به آن روش واحد موضوع می گویند و گاهی چند مبحث یک رشته با هم ترکیب می شود و یا چند رشته باهم، در مورد یک موضوع مطرح می شود، که به آن روش واحد تجربی می گویند وگاهی نیز توجه اصلی، به فعالیت شاگرد و انگیزه درونی وفعالیت او معطوف می شود که در این صورت آن را واحد طرح می نامند.

منبع: موسسه قرآنی تسنیم لنجان

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

یک عنوان را درج کنید * Time limit is exhausted. Please reload the CAPTCHA.