راه‌کارهای ایجاد و گسترش انس با قرآن کریم از طریق چهره‌های خاص اجتماعی

بعضی از برادران قرآن می‌خوانند، اما قطع و وصل‌ها غلط است. امروز در همین آیاتی که تلاوت شد، آیه‌ای را وصل کردند که مقول قول الهی، با مقول قول کافر مخلوط شد! آیا این خوب است؟ کسی که ترجمه‌ی قرآن را می‌فهمد، وقتی این وصل بی‌جا را از شما می‌شنود، مثل این است که میخی در گوشش فرو می‌کنند! پریشب که من تلویزیون تماشا می‌کردم، یک نفر از همین برادران ایرانی خودمان قرآن می‌خواند، که قطع و وصلش واقعاً آدم را کلافه می‌کرد. چرا این طوری قطع و وصل می‌کنید؟ در قرائت، اصلاً این یک علم است که کجا بایستی آیه را وصل، و کجا باید قطع کرد. نگویید فلان کس در مصر خوانده؛ بی‌خود کرده خوانده است! مگر هر کس هر چه ‌خواند، همان برای شما حجت می‌شود؟ توجه به فاصله‌ها مهم است. مثلاً یک عبارت از آیه‌ی کریمه‌ای را خوانده‌اید، بعد ساکت شده‌اید و حالا می‌‍‌خواهید نفس بگیرید. ما باید چقدر صبر کنیم، تا شما نفس بگیرید؟!… باید بلافاصله پشت سرش بخوانید؛ چرا این قدر معطل می‌کنید؟ شما ببینید در حرف زدن معمولی، یک جا مقتضی است که پشت سر هم صحبت کنم، یک جا هم تأملی می‌کنم، برای جلب نفوس شما. آیه‌ی قرآن هم همین طور است؛ افصح کلمات و کلام خداست …[۱]

قراء اصلاً اصرار نداشته باشند که نشان دهند نفس‌شان زیاد است. این نفس بلند برای آنجایی لازم است که اگر آیه را قطع کنید، معنا خراب می‌شود. آنجاست که نفس بلند خوب است. البته نفس کوتاه هم راه جبران دارد؛ می‌بینید که در بین قراء مصری بعضی‌ها درجه‌ی یک هستند، ولی نفسهایشان کوتاه است؛ مثل عبدالفتاح یا بعضی دیگر؛ این عیب اساسی محسوب نمی‌شود و قابل جبران است؛ یعنی آن استاد فن بلد است که اگر نفسش کوتاه آمد، دنباله‌ی آیه را چطور بخواند که انگار قطع نشده؛ قشنگ می‌خوانند؛ خیلی از این قرای قدیمی البته اینطورند؛ اما این جدیدی‌ها که حالا هستند و ایران هم زیاد می‌آیند، اغلبشان مبتلا به همین مرضند؛ مرض نفس‌گیری و بلندخوانی؛ گاهی بال بال می‌زند؛ اما قطع نمی‌کند! این هیچ حسنی محسوب نمی‌شود؛ فقط حسنش همان جایی است که انسان احتیاج دارد به نفس بلند و اگر نفسش کوتاه باشد، کم خواهد آورد و معنی آیه را خراب می‌کند … ببینید کجا بایستی آیه را کوتاه کرد؛ کجا باید وقف کرد؛ کجا بایست با وقف، معنایی را نشان داد یا با تکرار، معنایی را نشان داد و گاهی با یک کلمه، یک معنایی را رساند؛ اینها را باید رعایت بکنید.[۲]

بی رودربایستی باید معنای آیه‌ای را که می‌خوانید بفهمید و گرنه هر چه هم از آن کسی که درست خوانده، تقلید کنید، باز گوشه‌ای از آن ممکن است خراب درآید. یک وقت قاری بسیار خوبی اینجا پیش ما مهمان بود. آیه‌ای را خواند و سه دفعه از همین وقف‌های غلط داشت. بار اول تنم لرزید که این چه وقفی بود!؟ بار دوم اوقاتم بسیار تلخ شد. خوب؛ آدم با خواندن قرآن نشاط پیدا می‌کند؛ اما با این وقف‌های نابجا آن نشاط به کل از بین رفت. آیه را این طور شروع کرد: «لا تجد قوما یؤمنون بالله و الیوم الأخر».[۳] اینجا قطع کرد؛ «یعنی نمی‌یابی مردمی را که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشند»! در حالی که قرائت درست آیه، بدون وقف این است: «لا تجد قوما یؤمنون بالله و الیوم الأخر یوادون من حادالله و رسوله» یعنی «نمی‌یابی کسانی که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشند و با دشمن خدا دوستی کنند.» این کجا و آن کجا!؟ این اشتباه بر اثر نداشتن معنی است. خوشبختانه امروز ترجمه‌های بسیار خوبی هم وجود دارد. یکی از آنها ترجمه آقای «مکارم شیرازی» است. ترجمه‌ای که ایشان منتشر کردند، ترجمه بسیار خوب، روشن‌کننده و رسایی است. ترجمه‌ها را بگیرید و نگاه کنید. همان تکه‌ای که می‌خواهید بخوانید، بدانید چه می‌خوانید. اینها آداب و شرایط معنوی تلاوت است. البته به مفهوم آیات هم توجه کنید. صرف دانستن هم نیست. جایی که دعا می‌خواند، از ته دلتان واقعاً دعا کنید. جایی که معرفتی را می‌گوید، آن معرفت را واقعاً یاد بگیرید. اینها در لحن شما مستقیم اثر می‌گذارد و به لحنتان گیرایی می‌بخشد.[۴]

دو نقص عمده در تلاوت‌ها بود، یکی اینکه قطع و وصل‌هایتان، همیشه به میزان نیست. گاهی این اشتباه دیده می‌شود و معنا خراب. گاهی هم معنا خراب و ضایع نمی‌شود، اما آن زیبایی را دیگر ندارد. شما که به این زیبایی می‌خوانید، شما که این قدر خودتان را زحمت می‌دهید، برای اینکه خوب بخوانید، چطور می‌خواهید چیز به این واضحی را رعایت نکنید؟ این، به میزان زیادی از زیبایی تلاوت شما خواهد کاست. اگر در جمع کسانی که قرآن را می‌فهمند، بخوانید، حتی نه فقط قطع و وصل، بلکه لحن شما مورد دقت قرار می‌گیرد. این قرای خوبی که در دنیا هستند و معاریفی که خواص، اینها را می‌پسندند و دوست می‌دارند، همه‌اش به خاطر این نیست که صدایشان خوب است؛ مقدار زیادی مربوط به این چیزهاست. مثلاً فرض کنید، وقتی که از قول فرعون نقل می‌کند: «فقال انا ربّکم الاعلی»[۵] باید شما طوری این «انا ربّکم الاعلی» را ادا کنید که آن چنان نباشد که وقتی خدای متعال می‌گوید: «لمن الملک الیوم لله الواحد القهار»[۶] یعنی «انا ربّکم الاعلی» را باید طوری ادا کنید که کسی که می‌شنود، بفهمد این حرف، حرف دروغی است و آن کسی که گفته ـ یعنی فرعون ـ دروغ گفته است. این کار، ممکن است. اهمیت کار شیخ مصطفی اسماعیل، در همین است. او، این طوری می‌خواند باید این طوری بخوانید و این نمی‌شود، مگر اینکه معنای قرآن را بدانید.[۷]

[۱] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با قاریان قرآن: عبدالعزیز صیاد، محمود منشاوی ۲۲/۰۱/۱۳۷۰

[۲] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با قاریان قرآن کریم در ماه مبارک رمضان ۲۵/۰۷/۱۳۸۳

[۳] . مجادله/۲۲

[۴] . بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با قاریان مشهدی ۰۱/۱۰/۱۳۷۷

[۵] . نازعات/۳۲

[۶] . غافر/۱۶

[۷] . بیانات مقام معظم رهبری در پایان مراسم قرائت قاریان قرآن ۱۹/۰۱/۱۳۶۹