مقالات, مقالات آموزشی
فقه ویژه مدیران۱
فقه ویژه مدیران (بخش۱)
احکام تقلید
فراگیرى احکام دینى از اهمیت بسیار بالایى برخوردار است و در اسلام، بسیار به آن سفارش شده است. مسلمانان باید بر اساس تعالیم اسلامى وقت مشخصى را براى فراگیرى مسایل دینى خود قرار دهند و برنامههاى زندگى خود را طبق آموختههاى دینى در زمینههاى مختلف تنظیم کنند. رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود:
واى بر مسلمانى که در هفته، یک روز براى شناخت امر دین خود و پرسش از آن قرار ندهد.
احکام، دستورهاى عملى اسلام در مسائل عبادى، سیاسى، اقتصادى، اجتماعى و مانند آن است و در تقلید نیز فرقى بین احکام عبادى و غیر عبادى وجود ندارد؛ یعنى بر غیر مجتهد که نمىتواند احتیاط کند، واجب است در همه این مسائل از مجتهد جامع الشرایط تقلید کند.
تقلید
قبل از بیان احکام تقلید، به بحث درباره اهمیت فراگیرى احکام مىپردازیم تا ضرورت فراگیرى آن بر انسان مکلف به ویژه جوانان این مرز و بوم روشنتر گردد.
اسلام براى نیازمندىهاى انسان- اعم از مادى و معنوى، فردى و اجتماعى، سیاسى و اقتصادى- قوانین و مقرراتى وضع کرده که در مجموعههاى گوناگونى تدوین و تألیف یافته است. علم به این قوانین را علم فقه گویند. علم فقه در واقع، روش درست بندگى، کیفیت صحیح و انسانى روابط اجتماعى و عالىترین نظام حیاتى است که ناظر به تمام ابعاد زندگى انسان مىباشد و به تعبیر امام راحل قدس سره «فقه، تئورى واقعى و کامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور است.»
به خاطر اهمیت فوق العاده یادگیرى احکام شرعى، اولیاى گرامى اسلام، پیروان خود را به فراگیرى آن سفارش مىکردند. به عنوان نمونه از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:
«تَفَقَّهُوا فى دینِ اللَّهِ وَلا تَکُونُوا اعْراباً فَانَّهُ مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ فى دینِ اللَّهِ لَمْ یَنْظُرِ اللَّهُ الَیْهِ یَوْمَ الْقِیامَهِ»
در دین خدا فقه و فهم به کار برید و همانند افراد بدوى [بىاطلاع از حلال و حرام الهى] نباشید؛ زیرا کسى که در دین خدا فهم به کار نبرد خداوند در روز قیامت به او نظر [رحمت] نمىافکند.
قلمرو احکام کلیه دستورهاى عملى اسلام را شامل مىشود؛ به تعبیر امام خمینى (ره) «هیچ موضوع حیاتى نیست که اسلام، تکلیفى براى آن مقرر نداشته و حکمى درباره آن نداده باشد».
انواع تقلید
تقلید به دو نوع «ممنوع» و «مشروع» تقسیم مىشود؛ تقلید در اصول دین از نوع تقلید ممنوع است و طبق نظر حضرت امام (ره) عقیده مسلمان به اصول دین باید از روى دلیل باشد، و تقلید در احکام غیر ضرورى دین از نوع تقلید مشروع است؛ چرا که در این گونه احکام، انسان باید یا خود مجتهد باشد که بتواند احکام را از روى دلیل به دست آورد، یا از مجتهد تقلید کند، یا به احتیاط عمل کند.
تقلید مشروع در واقع، رجوع جاهل به عالم، غیر مجتهد به مجتهد و یا غیر متخصص به متخصص است که اصلى عقلایى شمرده مىشود و همواره در میان انسانها وجود داشته و دارد و این گونه تقلید و پیروىهاى عاقلانه و منطقى محور زندگى انسانها را در مسایل تخصصى تشکیل مىدهد. از این رو، تقلید غیر مجتهد از مجتهد در احکام، رجوع کردن به متخصص است. به جهت آن که دریافت فروع دین یا احکام عملى، تخصصى است و در صورتى که انسان به درجه اجتهاد و قدرت استنباط احکام الهى نرسیده باشد. لازم است از مجتهد، پیروى و تقلید نماید و عقل آدمى مىگوید که در هر کارى باید به کاردان و خبره آن مراجعه کرد و همچنان که هنگام بیمارى باید نزد پزشک رفت و دستوراتش را به کار بست، در زمینه عمل به احکام دین نیز باید به مجتهد متخصص رجوع نمود.
چنین تقلیدى به هیچ وجه کورکورانه نیست، بلکه راه روشنى است که بر اساس اصول اعتقادى انتخاب گردیده و کارى معقول مىباشد. تقلید در امر دین از همین قسم است و از نظر عقل و شرع پسندیده و مقبول مىباشد.
بنابر این منظور ما از تقلید، همین نوع تقلید ( تقلید مشروع) است که عبارت از عمل کردن به دستور مجتهد جامع الشرایط در فقه است و به مجتهدى که انسان از او تقلید مىکند «مرجع تقلید» مىگویند.
شرایط مرجع تقلید
در امر تقلید باید از مجتهدى تقلید کرد که مرد، بالغ، عاقل، شیعه دوازدهامامى، حلالزاده، زنده و عادل باشد و نیز بنابر احتیاط واجب، حریص به دنیا نباشد و از مجتهدین دیگر اعلم باشد؛ یعنى در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد.م ۲
حکم عمل بدون تقلید
اگر مکلف مدتى اعمال خود را بدون تقلید انجام داده باشد در صورتى اعمال او صحیح است که دست کم یکى از سه شرط زیر را دارا باشد:
- به وظیفه واقعى خود رفتار کرده باشد .
- عمل او با فتواى مجتهدى که وظیفهاش تقلید از او بوده، مطابق باشد .
- عمل او با فتواى مجتهدى که فعلًا باید از او تقلید کند مطابق باشد.
منبع: موسسه قرآنی تسنیم لنجان
