روشهای انتقال مفاهیم دینی شماره ۳

روش سوم:روش تلخیصی، (خلاصه کردن)

نام دیگرش جان کلام و روش پلاکاردی است به این معنا که یک سوره از قرآن یا دعای خاصی را عصاره اصلی آن را روی پارچه ۶ متری بنویسیم و سر در خیابان بزنیم که سوره والعصر (ای مردم که ایمان آوردید) پیامش این است نام دیگرش روش ساندویجی است. مختصر و کم و کوچک است ولی همه چیز داخل آن است. روش فرمول بندی هم می گویند، مثلا سوره والعصر جان کلامش را بگوییم این سوره فرمول سعادت را برای انسان بیان می کند. برای بدست آوردن سعادت هم فرمول لازم است به راحتی بدست نمی آید. در این سوره می فرماید ایمان لازم است برای بدست آوردن سعادت. ایمان بعلاوه عمل صالح؛ صرف پاک بودن دل انسان را به سعادت نمی رساند علاوه بر اینها حجاب و حیا و عفت و نماز و روزه هم لازم است. صالح یعنی یک کار خوب صالحات یعنی چند کار خوب در اینجا الصالحات گفته یعنی همه کارهایت باید خوب باشد ایمان بعلاوه خوب بودن همه کارها. ایمان هر چه درجه اش بیشتر باشد رسیدن به سعادت برای انسان زودتر است. امام علی علیه السلام می فرماید: اگر بخواهی ببینی ایمان افراد چقدر است ببین به چه مقدار حاضر است دروغ بگوید، کسی که برای صدهزارتومان دروغ می گوید قیمت ایمانش همین است.

امام علی علیه السلام می فرماید: اگر تمام دنیا را در اختیار من بگذارند من حاضر نیستم پوست جوی را از دهان مورچه ای بگیرم.

«وقفوهم انهم مسئولون» برای رسیدن به سعادت علاوه بر اینها توصیه و سفارش به حق باید بکنی. تو که راه را پیدا کردی دیگران را هم باید همراه کنی ببری. با اینها باز هم به سعادت نمی رسی. هنوز هم برای رسیدن به سعادت نیاز به اعمالی هست یعنی علاوه بر اینها اگر در مسیر توصیه و سفارش حق به تو متلک گفتند نباید ناراحت بشوی سفارش به صبر می کند. اگر همه اینها را انجام دادی مساوی است با سعادت. به این روش تلخیصی گویند.

«هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلو علیهم آیاته» تلاوت قرآن + تزکیه نفس + تعلیم کتاب + تعلیم حکمت مساوی است با فرمول رسالت. وظیفه پیامبر آن است که در این آیه( ۲ و ۳ سوره جمعه) گفته است.

آب + آفتاب + اسلام مساوی است با فرمول طهارت.

در هر علومی بخواهیم وارد شویم این روش زیبایی خود را نشان می دهد. مرحوم مظفر در کتاب اعتقادنا نوشته است: شیعه صد تا اعتقاد دارد همه را شمرده و توضیح داده. آیت الله مکارم این کتاب را ترجمه کرده و از این صد تا هفتاد تا آورده یعنی همه این صدتا را آورده ولی بعضی از اینها را درهم کرده فشرده و حذف کرده شده هفتاد تا.

کل حروفی که بوسیله آن حرف می زنیم ۳۲ حرف است از این ۳۲ تا ۴ تا در عربی نیست که می شود ۲۸ حرف از این ۲۸ حرف ۱۸ حرف است که مخرج ادای فارسی و عربی یکسان است و فرقی ندارد این ۱۸ تا کم شود می شود ۱۰ تا. دانستن مخرج ده حرف از حروف عربی باعث می شود قرائت نماز صحیح شود از این ده تا یکی اصلا در اذکار نماز وجود ندارد و آن حرف ث است می ماند ۹ حرف از این ۹ تا یکی مخرج فارسی و عربی متفاوت است اما چه ما مخرج فارسی را ادا کنیم چه عربی را تغییری در معنا ایجاد نمی کند و آن حرف واو است. می ماند ۸ حرف از این ۸ حرف یک حرف هست مخرج فارسی و عربی با هم فرق دارد اما در یک جمله نماز آمده است و آن رکوع است حرف ظاء است (که بجایش ۳ بار سبحان الله گویند). می ماند ۷ حرف دیگر دانستن مخرج ۷ حرف کسی اینها را خوب بداند نمازش صحیح است این ۷ حرف:

۱) حاء: تلفظ آن مثل پوست تخمه ای که در حلق گیر کرده است و با فشار هوا می خواهی خارج کنی. اذکاری که در نماز آمده: الرحمن، الرحیم، الحمد، سبحان، بحمده، حسنه، وحده، محمدٌٍ، رحمه الله، الصالحین، أحد.

۲) غین: آب را قرقره کن در گلو نقطه ای که صدای قرقره شنیده می شود مخرج غین است. اذکاری که در نماز وجود دارد: غیر المغضوب.

۳) صاد: سین + درشت ادا کردن مساوی است با مخرج صاد. اذکاری که در نماز وجود دارد: صراط، صمد، صلّ، الصالحین.

۴) طاء: همان تا فارسی+ درشت ادا کردن مساوی است با مخرج طاء. اذکاری که در نماز وجود دارد: صراط.

۵) ذال: نوک زبان با لبه دندانهای پیشین بالا تماس می گیرد و هوا با فشار از فاصله بین آنها عبور می کند. اذکاری که در نماز وجود دارد: الذین، کذلک الله ربی، عذاب.

۶) عین: میان حلق با دو انگشت دست گلوی خود را از دو طرف کمی فشار بده دیواره های حلق به هم نزدیک می شود مخرج عین بدست می آید. اذکاری که در نماز وجود دارد: نعبد، نستعین، عالمین، انعمت، علیهم، عظیم، اعلی، عذاب، عبده، علی، علیک، علینا، علیکم.

۷) ضاد: تماس کناره زبان با دندانهای آسیای بالا از هر دو طرف می شود مخرج ضاد. اذکاری که در نماز وجود دارد: مغضوب، ضالین.

روش چهارم:تبدیل موقعیت منفی به مثبت

هنر انسانها و مربیان بزرگ تبدیل موقعیتهای ناگوار و ناخوشایند به فرصتهایی صالح و سازنده است.

مرحوم شیخ طوسی (ره) در جوار حرم حضرت امیرالمومنین علیه السلام دفن می باشد: شخصی آمد به شیخ طوسی گفت که این ریش تو مثل دم سگ می ماند. این موقعیت برای شیخ یک موقعیت ناخوشایند و منفی شد شیخ هم میتواند این موقعیت منفی را منفی تر کند و هم می تواند این موقعیت منفی را تبدیل به مثبت کند مربی و مبلغ دین حتما باید موقعیت های منفی را تبدیل به موقعیت مثبت کند. ایشان فرمود: اگر این ریش من توانست فردای قیامت مرا از پل صراط رد کند مهم نیست اسمش چه باشد؟ اما اگر نتوانست از دم سگ هم بدتر است و با این جمله طرف را متحول کرد.

تمام کسانی که برخورد منفی با ائمه داشتند به علت تبدیل کردن این موقعیت منفی توسط ائمه علیه السلام آنها علاقمند به اسلام شدند. آمد تا دلش خواست به امام حسن علیه السلام فحش داد امام می توانست جوابش را بدهد اما فرمود پیرمرد احساس می کنم غریبی. اگر خانه نداری خانه ما جا هست لباس نداری وضع مسلمانها خوب است لباس می دهم اگر گرسنه ای غذا بدهم…..تا اینکه شخص گفت قبل از این منفورترین شخص نزد من شما و پدرانتان بود و الان عزیزترین فرد نزد من شما و اجدادتان هستید. با تبدیل منفی به مثبت او را علاقمند به اسلام کرد.

به امام صادق علیه السلام خبر دادند که فلانی به شما فحش داده تا امام شنید بلند شد وضو گرفت دو رکعت نماز خواندند فرمودند خدایا من از او گذشتم و تو رحیم تر هستی تو هم از او بگذر. موقعیت منفی را اینگونه تبدیل به مثبت کرد.

مرحوم خواجه نصیرالدین طوسی (ره) شخصی نامه برایش نوشت در آن حرفهای زشتی بود برای مرحوم خواجه از جمله نوشت یا کلب بن کلب! بعد خواجه جواب داد: بسم الله الرحمن الرحیم. شما در نامه خود مرقوم فرموده اید و این جانب را کلب بن کلب خوانده اید اشتباه فرموده اید، زیرا ۱. سگ بر چهار دست و پا راه می رود و من راست قامتم بر دو پا راه می روم. ۲. بدن سگ از مو و کرک پوشیده شده و بدن من برهنه. ۳. ناخن های سگ دراز است و ناخن های من پهن. ۴. سگ پارس می کند و من قوه ناطقه و ضاحکه دارم من می توانم حرف بزنم و بخندم پس شما اشتباه فرموده اید.

بنده خدا نصیر الدین طوسی

روش پنجم:روش ایجاد ارتباط روحی و معنوی با معصومین (علیهم السلام)

یک مربی دینی باید راههای ارتباط دادن مردم با معصومین علیه السلام را جزء رسالتهای خود و وظایف اصلی خود بداند بنابراین با توجه به راه مرتبط کردن مردم به اهل بیت علیه السلام می توانیم بسیاری از معارف دینی و مفاهیم دینی را با استفاده از این روش ارائه کنیم.

ارتباط با معصومین به چند شکل تصور می شود:

۱. ارتباط عهد و پیمانی

۲. ارتباط استمدادی

۳. ارتباط علمی

۴. ارتباط آرمانی

۵. ارتباط سیاسی

۶. ارتباط عاطفی

اولین ارتباطی که می شود تصور کرد عهد و پیمانی است منظور از این ارتباط حضوری آگاهانه بر مزار پاک آنان و تجدید عهد و پیمان با تعالیم و آموزه های زندگی ایشان و پایبند بودن به آن است. یکی از راهها تشویق مردم به زیارت قبور اهل بیت عصمت و طهارت می باشد. ثواب این زیارت را برای آنها توضیح بدهیم تا ارتباط آنها بصورت عهد و پیمانی برقرار شود. ما در واقع بعنوان یک بنده ، عهدی را از ازل با خدا داشته ایم که قرار بوده بیاییم در دنیا بندگی خدا کنیم به زیارت امام رضا برویم که عهد و پیمانی که قرار بود از قبل بسته شده با حضور شخص آبرومند نزد خدا آن عهد و پیمان را تجدید می کنیم و به آن مهر به روز می زنیم. این نوع ارتباط را عهد و پیمانی گویند. یک ارتباطی بین ما و معصومین و خدا وجود دارد ما و معصومین به عنوان بندگان خدا هم با خدا ارتباط داریم. امام رضا علیه السلام می فرمایند: برای هر امامی عهد و پیمانی با شیعه وی است که وفای کامل به عهد و ادای نیکوی آن زیارت قبور آنان است…..(کتاب مقنعه ص ۴۸۶) از این تعریفی که عرض کردیم اولین راه ارتباط مشخص می شود.

شیوه های ارتباط عهد و پیمانی

الف) زیارت کردن بارگاه نورانی ائمه علیه السلام؛ پیامبر فرمود: کسی که پس از مرگم به زیارتم بیاید همانند آن است که در زمان حیاتم به دیدارم آمده باشد و کسی که قبرم را زیارت کند در روز قیامت شفاعت او بر من واجب می شود. (الغدیر ج ۵، ص ۱۰۴)

هدف از زیارت عبادت و تعظیم و تقدیس حق تعالی است لذا در تمام زیارت ها دو رکعت نماز مستحب است ۱۰۰ مرتبه ذکر( الله اکبر )گفتن و غسل کردن ، خواندن زیارت جامعه کبیره برای معصومین(علیهم السلام).

ب) زیارت از راه دور؛ پیامبر (ص) فرمود: کسی نیست که بر من سلام کند مگر اینکه جوابش را بگویم. (ریاض الصالحین، ج ۴، ص ۳۴۲)

امام صادق علیه السلام به حنان بن سدیر صیرفی فرمود: آیا نمی خواهی زیارتی به تو نشان دهم که با دوری راه نیز پذیرفته است؟ سدیر گفت: آری، چگونه او را با دوری مکانم زیارت نمایم؟ حضرت فرمود: در روز جمعه و یا هر روزی که خواستی غسل زیارت کن و پاکیزه ترین لباسهایت را بپوش و به پشت بام خانه ات یا به سوی صحرا برو آنگاه رو به قبله و جهتی که قبر حسین علیه السلام در آن جهت است کن زیرا خداوند می فرماید: به هر جهت رو آورید وجه الله در آن جهت است. «فثمّ وجه الله» سپس بگو: السلام علیک یا مولای وابن مولای و سیدی وابن سیدی، السلام علیک یا مولای الشهید ابن الشهید و القتیل ابن القتیل. (کشف الاسرار، ج ۱۴، ص ۵۸۰)

آثار و برکات زیارت ائمه

۱. باعث استمرار حیات علمی و معنوی بین افراد و جامعه با اهل بیت می شود.

۲. منشأ قیام علیه ستم

۳. عامل ایجاد اتحاد و دوستی میان مسلمانان

۴. فرهنگ توحیدی و ولایت اهل بیت بین شیعه گسترش پیدا می کند.

۵. سجایای اخلاقی ائمه علیه السلام زنده می شود.

دومین ارتباط استمدادی است. منظور توسل و استغاثه کردن به معصومان و آنان را برای برآورده شدن حاجت های دنیایی و شفاعت وسیله درگاه خداوند قرار دادن. «یا أیها الذین آمنوا اتقّو الله وابتغوا إلیه الوسیله» (مائده ، آیه ۳۵) ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا پروا داشته باشید و از او وسیله ای برای تقرب برگزینید که اهل بیت علیه السلام طبق این آیه وسیله نزدیکی به خدا هستند.

راههای ارتباط استمدادی:

الف) توسل به اهل بیت علیه السلام؛ ابوعلی خلال یکی از بزرگان حنبلی می گوید: هرگاه کار مهمی برای من پیش می آمد نزد قبر موسی بن جعفر علیه السلام می رفتم و متوسل می شدم حاجتم برآورده می شد. (وفاء الوفاء، ج ۴، ص ۱۳۸)

ب) درخواست شفاعت از معصومین؛ «یا وجیهاً عند الله اشفع لنا عندالله»از جمله نتایجی که دارد: افزایش ایمان دینی مردم، برآورده شدن حاجتهای دنیایی شان و رسیدن به مقام های بلند عرفانی، مرحوم رجبعلی خیاط از او پرسیدند چه شد که شما به این مقام و مرتبه الهی رسیدی؟ می فرماید من دختر زیبا و خوشرویی در فامیل بود مدتها بود در فکر به دام انداختن من بود تا یکبار موفق شد در جای خلوتی مرا به دام خود بیاندازد من آنجا با خدا عهد کردم از خدا استمداد گرفتم گفتم خدایا سالها تو ما را امتحان می کردی یکبار هم ما تو را امتحان کنیم بخاطر تو من از این عمل چشم پوشی می کنم تو مرا بدست خود تربیت کن. و بعد از آن جریان چشمه هایی از معرفت الهی به رویم باز شد و توانستم معارف الهی را اینگونه درک کنم.

سومین ارتباط آرمانی است؛ منظور از این ارتباط چشم به راه دمیدن خورشید پنهان ولایت مهدی (عج) بودن است. و در آرزوی یاور و اصحاب خاص او بودن.

راههای ارتباط آرمانی:

الف) منتظر حقیقی بودن؛ امام صادق علیه السلام می فرمایند: کسی که منتظر چنین امری است همانند کسی است که حضرت حجت (عج) را یاری کرده است.

ب) آمادگی برای یاری حضرت؛ امام صادق علیه السلام می فرماید: هر یک از شما می بایست برای ایجاد زمینه خروج حضرت ولی عصر اگر چه شده تیری فراهم آورد. از امام صادق علیه السلام درباره حضرت حجه بن الحسن (عج) پرسیدند که آیا او متولد شده است؟ حضرت فرمود: نه، ولی اگر من او را دریابم در طول حیاتم خدمتگزار او خواهم بود. (بحار، ج ۵۱، ص ۱۴۸ و ۳۵۸)

منبع:استاد اسماعیلی